Mahallaning uyda zo'ravonlikni oldini olishdagi roli

Ayollarga nisbatan uy zo'ravonligiga davlat tomonidan javob berish tizimi mamlakatda barqaror emas, asosan jinoiy choralar bilan cheklanmoqda, shu bilan birga profilaktika yetarlicha rivojlanmagan. Bu esa ayollarga nisbatan zo'ravonlikni boshdan kechirayotgan ijtimoiy ish texnologiyalarini ishlab chiqish va transformatsiya qilish zaruratini ta'minlaydi.

Asosiy faol institutlardan biri «mahalla» bo'lib, uning roli ijtimoiy kelishmovchiliklarni, shu jumladan uy zo'ravonligini oldini olish va hal qilishda yotadi. Mahalla qo'mitalari mahalliy aholining vakillaridan iborat mahalliy o'z-o'zini boshqarish organlari bo'lib, ular davlat tuzilmalari bilan mahalla aholisining o'rtasida o'zaro aloqani ta'minlaydi. Ushbu jihatdan «mahalla yettita»sining ahamiyatini alohida ta'kidlash lozim — bu mahalliy hokimiyat organlari, ijtimoiy ishchilar va faollardan iborat guruh bo'lib, ularning vazifasi mahalla a'zolari bilan bevosita ishlashdan iborat. Mahalla qo'mitasining uy zo'ravonligini oldini olishdagi asosiy roli ijtimoiy muammolarga mahalliy darajada tezkor javob berish qobiliyatida yotadi.

Asosan, mahalla yettita zo'ravonlik holatlarini monitoring qiladi, bu esa mahalliy aholi bilan o'zaro aloqani kuzatish imkonini beradi, natijada zo'ravonlik holatlari haqida ma'lumot olish, profilaktik suhbatlar o'tkazish va zo'ravonlik qurbonlariga ijtimoiy yordam tashkil etish imkoniyatini yaratadi. Bu, ayollar va bolalar uchun vaqtinchalik boshpana ta'minlash, shuningdek, psixologik va huquqiy yordam ko'rsatishni o'z ichiga olishi mumkin. Zo'ravonlik haqida shubhalar yoki shikoyatlar paydo bo'lganda, mahalla yettita tezkor javob berishi va jabrlanganlarni himoya qilish hamda aybdorlarni jazolash uchun huquqni muhofaza qiluvchi organlar bilan hamkorlik qilishi kerak.

Mahallada ayol faollarning ahamiyatini ham ta'kidlash kerak. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2023 yil 21 dekabrda qabul qilingan № УП-209 farmoniga ko'ra, mahallaning jamiyatdagi rolini oshirish maqsadida ayol faoli ijtimoiy profilaktika va ayollar o'rtasida moslashuv ishlarini amalga oshirishda hamkorlik qilish uchun javobgar hisoblanadi, shuningdek, zulm va zo'ravonlikka qarshi murosasiz muhit yaratishda ishtirok etadi. Ushbu vazifani bajarish jarayonida ayol faoli ayollarga nisbatan zulm va zo'ravonlik holatlarini aniqlaydi va profilaktika inspektoriga ma'lum qiladi. Bundan tashqari, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025 yil 3 yanvardagi № ПП-1 qarorida ijtimoiy profilaktika tizimini samarali amalga oshirish maqsadida, ma'muriy huquqbuzarliklar ro'yxatga olinganda, engil tan jarohatlari, oilaviy (uy) zo'ravonlik bilan bog'liq holatlar bo'yicha «E-ma’muriy ish» axborot tizimida, bir vaqtning o'zida huquqbuzarlar (jabrlanganlar) bo'yicha «E-ijtimoiy profilaktika» axborot tizimida ijtimoiy profilaktika tadbirlarini o'tkazish to'g'risida xulosa avtomatik ravishda yaratilishi belgilangan. Shunday qilib, ikki axborot tizimini integratsiyalash nafaqat bunday huquqbuzarliklarga javob berish samaradorligini oshiradi, balki vaziyatga maqsadli aralashuvni ta'minlaydi. Ushbu choralar zo'ravonlikni oldini olish va uning oqibatlarini kamaytirishga qaratilgan bo'lib, bu esa barcha fuqarolar, ayniqsa, ayollar va bolalar uchun xavfsiz ijtimoiy muhitni yaratishga yordam beradi. Bundan tashqari, bunday texnologiyalarni joriy etish davlat organlariga huquqbuzarlik holatlarini kuzatish va tahlil qilish imkonini beradi, bu esa mavjud vaziyatni yanada aniq baholash va ijtimoiy ish strategiyalarini ishlab chiqish uchun sharoit yaratadi.

O'zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan islohotlar doirasida o'tkazilgan muhim tadbirlardan biri 2025 yil 30 yanvarda Toshkentda bo'lib o'tgan va mahallalarning gender tengligini ta'minlash va ayollarga nisbatan zo'ravonlikni oldini olishdagi roli haqida bo'lgan treningdir. O'zbekiston davlatida UNFPA (Birlashgan Millatlar Tashkilotining Aholi Fondi) doimiy vakili doktor Nigina Abaszadе o'z nutqida ayollarning huquqlari va imkoniyatlarini ta'minlashda hamkorlikning ahamiyatini ta'kidladi, shuningdek, mahallalarning gender zo'ravonlikka qarshi kurashdagi rolini kuchaytirish zarurligini ta'kidladi. U mahalla oilalar va har bir inson uchun dastlabki qo'llab-quvvatlash darajasi ekanligini ta'kidladi. Zarur bilimlar va strategiyalar mavjud bo'lganda, mahalla gender tengligini ilgari surishda va ayollarga va qizlarga nisbatan zo'ravonlikni oldini olishda muhim bo'la oladi. «Bizning hamkorligimiz, - dedi u, - mahalliy jamoalarning salohiyatini oshirishga qaratilgan, shunda ular chaqiriqlarga samarali javob bera olishlari va jabrlanganlarni qo'llab-quvvatlashlari mumkin. Ushbu trening xavfsiz va inklyuziv jamiyat yaratish uchun amaliy vositalarni taqdim etadi. Har bir ishtirokchining faol hissasi muhimdir va bu butun mamlakatdagi ko'plab ayollar va oilalarning hayotini o'zgartirishi mumkin».

Biroq, ayollarning yordam so'rashdan qo'rqishi, jamiyatning qoralashidan yoki zo'ravonlar tomonidan mumkin bo'lgan qattiq jazolardan qo'rqishi muammosi hamon mavjud. O'zbekiston mientalitetining xususiyati an'anaviy qadriyatlar va ijtimoiy normalarning kuchli ta'siri bo'lib, bu ko'pincha uy zo'ravonligini qabul qilishga ta'sir qiladi. Ba'zi mahallalarda madaniy yoki diniy stereotiplar sababli zo'ravonlik mavzusini muhokama qilish qiyin bo'lishi mumkin. Bunday hollarda mahalla qo'mitalarining ayollar foydasiga jamoatchilik fikrini o'zgartirishga hissa qo'shishi juda muhimdir.

Ayol jamiyatda muhim rol o'ynaydi, nafaqat hayot manbai va kelajak avlodlarni tarbiyalovchi, balki oiladan tortib, ilm-fan, iqtisodiyot va siyosatgacha bo'lgan turli sohalarda faol ishtirok etuvchi shaxsdir. Zamonaviy dunyoda ayollar uy zo'ravonligi, diskriminatsiya va tengsizlik kabi ko'plab muammolarga duch kelmoqda. Shuning uchun ayollar uchun xavfsiz va qo'llab-quvvatlovchi muhit yaratish muhimligini baholash qiyin. Ayol zo'ravonlik, ekspluatatsiya va adolatsizlikdan himoyalanishi kerak, shunda u o'z salohiyatini to'liq amalga oshirishi va jamiyat rivojiga hissa qo'shishi mumkin. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev