O‘zbekistonda suv va energiya iste'molini ratsionalizatsiya qilish: yig‘ilish natijalari.

Dunyoda ekologik muammolar keskinlashishda davom etayotgani va tabiiy ofatlarning tez-tez sodir bo'lishi kuzatilmoqda. Mintaqada suv yetishmasligi xavfi mavjud bo'lib, O'zbekiston qimmatbaho resursni himoya qilish uchun suvni tejaydigan texnologiyalarni faol joriy etmoqda.

Xususan, 550 km kanallar va ariq betonlash orqali 200 ming gektar maydonda suv ta'minoti yaxshilandi, bu esa har yili 450 million kub metr suvni tejash imkonini beradi. Bundan tashqari, dehqonlar va klasterlar ichki tarmoqlarning 13 ming km ni betonlashni tugatdilar.

Suv resurslarini boshqarish tizimi isloh qilindi, tumanlar darajasida suvni hisobga olish tizimi joriy etildi, bu esa dehqonlarga suv sarfini nazorat qilish imkonini berdi. Yangi tizimning shaffofligi dalalarga yetkazilayotgan suv hajmini ikki baravar oshirishga va qo'shimcha ravishda 6 milliard kub metr suvni hisobga olishga yordam berdi.

Biroq, suv ta'minoti xarajatlari bilan bog'liq muammolar saqlanib qolmoqda. Masalan, dehqonlar va klasterlarga bir kub metr suv 212 so'mga tushadi, ayrim hududlarda esa narx 2-3 baravar yuqori.

Katta nasos stansiyalarini, masalan, Karshinskaya, Amu-Bukharskaya va Amu-Zangskaya stansiyalarini modernizatsiya qilish uchun 1 milliard dollar ajratildi. Shunga qaramay, suvning narxi o'rtacha va kichik uskunalarning eskirishi sababli oshishda davom etmoqda. Betonlash orqali suv yo'qotishlari 10-15 foizga kamaytirilgan bo'lsa-da, 20 tumanlarda yo'qotishlar hali ham yuqori.

Majlisda kelajak uchun vazifalar belgilandi, shu jumladan 18 ming km magistral va 94 ming km ichki kanallarning betonlashini o'z ichiga olgan, buni amalga oshirish uchun kelasi yilda 800 milliard so'm ajratiladi.

O'tgan yilda qo'llab-quvvatlash va to'g'ridan-to'g'ri shartnomalar tufayli betonlash xarajatlarini ikki baravar kamaytirish va qo'shimcha ravishda 20 foizga kamaytirish mumkin bo'ldi, bu esa pudratchilar bilan to'g'ridan-to'g'ri shartnomalar orqali sement yetkazib berish hisobiga amalga oshirildi.

Shuningdek, betonlashgan kanallarda kichik gidroelektr stansiyalarini qurish imkoniyati muhokama qilindi. Navoi viloyatida umumiy quvvati 11 megavatt bo'lgan 148 ta bunday stansiya qurilmoqda, kelajakda esa yana 2 ming mikro GES qurish rejalashtirilmoqda, bu esa har yili 600 million kilovat-soat elektr energiyasini ishlab chiqarish imkonini beradi.

0

Prezident Dastlik tumanida suv ta'minotini boshqarish bo'yicha muvaffaqiyatli loyiha misolini keltirdi, bunda avtomatlashtirilgan boshqaruv suv iste'molini 20 foizga, tarmoqlarni ta'mirlash esa 10 foizga kamaytirishga imkon berdi. Birinchi marta suv uchun avans to'lovi amalga oshiriladi va loyiha boshqa tumanlarga kengaytiriladi.

O'zbekiston sug'orish uchun 1,6 mingdan ortiq nasos stansiyalarini ishlatadi, bu esa katta energiya iste'molini talab qiladi. 2025 yilga kelib, ularning samaradorligini oshirish rejalashtirilmoqda, jumladan energiyani tejaydigan nasoslar va quyosh panellari o'rnatish orqali. Xorazm viloyati dehqonlarining tajribasi shuni ko'rsatdiki, bunday choralar nafaqat xarajatlarni kamaytirishga, balki davlatga ortiqcha energiyani sotish orqali qo'shimcha daromad olishga ham imkon beradi.

Hozirda suvni tejovchi texnologiyalar 2 million gektar maydonda qo'llanilmoqda, bu esa o'tgan yilda 2 milliard kub metr suvni tejash imkonini berdi. Majlisda suvni tejovchi texnologiyalarni yangi maydonlarda joriy etish davom etishi ta'kidlandi.

O'zbekistonning Samarqand, Qashqadaryo va boshqa viloyatlarda sel suvlarini to'plash maqsadida suv omborlarini qurish rejalashtirilmoqda, bu esa 50 ming gektar maydonda suv ta'minotini yaxshilaydi. "O'zbekgidroenergo" ushbu loyihalarni amalga oshirish uchun ikki yillik reja tayyorladi.

Prezident suv xo'jaligini raqamlashtirishning ahamiyatini ta'kidladi, nasos stansiyalarida onlayn nazorat va "aqlli" hisoblagichlarni joriy etish orqali. Suv xo'jaligi vazirligi suv iste'molini hisobga olish va nazorat qilishni ta'minlaydigan Raqamlashtirish Markazini tashkil etadi. Mas'ul shaxslar 2030 yilgacha suv xo'jaligi sohasida ustuvor loyihalar dasturini ishlab chiqishni topshirildi.